बुद्धिर्बलवती सदा - एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
CBSE कक्षा - 10 संस्कृत
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 2 बुद्धिर्बलवती सदा
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 2 बुद्धिर्बलवती सदा
अभ्यासः
- अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत-
- बुद्धिमती केन उपेता पितुर्गृहं प्रति चलिता?
- व्याघ्रः किं विचार्य पलायितः?
- लोके महतो भयात् कः मुच्यते?
- जम्बुकः किं वदन् व्याघ्रस्य उपहासं करोति?
- बुद्धिमती शृगालं किम् उक्तवती?
- बुद्धिमती पुत्रद्वयोपेता पितुर्गहं प्रति चलिता।
- काचित् इयम् व्याघ्रमारी इति मत्वा (विचार्य) पलायितः।
- लोके महतो भयात् बुद्धिमान् मुच्यते।
- यत् मानुषादपि विभेषि इति वदन् जम्बुकः व्याघ्रस्य उपहासं करोति।
- बुद्धिमती शृगालं उक्त्वती-"रे रे धूर्त! त्वया मह्यम् पुरा व्याघ्रत्रयं दत्तम्। विश्वास्य अपि अद्य एकम् आनीय कथं यासि इति अधुना वद।
- स्थूलपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
- तत्र राजसिंहो नाम राजपुत्रः वसतिस्म।
- बुद्धिमती चपेटया पुत्रौ प्रहृतवती।
- व्याघ्नं दृष्ट्वा धूर्तः शृगालः अवदत्।
- त्वं मानुषात् विभेषि।
- पुरा त्वया मह्यं व्याघ्रत्रयं दत्तम्।
- तत्र किम् नाम राजपुत्रः वसतिस्म?
- बुद्धिमती कया पुत्र प्रहृतवती?
- कम् दृष्ट्वा धूर्तः शृगालः अवदत्?
- त्वम् कस्मात् विभेषि?
- पुरा त्वया कस्मै व्याघ्रत्रयं दत्तम्?
- अधोलिखितानि वाक्यानि घटनाक्रमानुसारेण योजयत-
- व्याघ्रः व्याघ्रमारी इयमिति मत्वा पलायितः।
- प्रत्युत्पन्नमतिः सा शृगालं आक्षिपन्ती उवाच।
- जम्बुककृतोत्साहः व्याघ्रः पुनः काननम् आगच्छत्।
- मोर्गे सा एकं व्याघ्रम् अपश्यत्।
- व्याघ्रं दृष्ट्वा सा पुत्रौ ताडयन्ती उवाच-अधुना एकमेव व्याघ्रं विभज्य भुज्यताम्।
- बुद्धिमती पुत्रद्वयेन उपेता पितृर्गृहं प्रति चलिता।
- 'त्वं व्याघ्रत्रयम् आनेतुं' प्रतिज्ञाय एकमेव आनीतवान्।
- गलबद्धशृगालकः व्याघ्रः पुनः पलायितः।
- बुद्धिमती पुत्रद्वयेन उपेता पितृर्गृहं प्रति चलिता।
- मोर्गे सा एकं व्याघ्रम् अपश्यत्।
- व्याघ्रं दृष्ट्वा सा पुत्रौ ताडयन्ती उवाच-अधुना एकमेव व्याघ्रं विभज्य भुज्यताम्।
- व्याघ्रः व्याघ्रमारी इयमिति मत्वा पलायितः।
- जम्बुककृतोत्साहः व्याघ्रः पुनः काननम् आगच्छत्।
- प्रत्युत्पन्नमतिः सा शृगालं आक्षिपन्ती उवाच।
- 'त्वं व्याघ्रत्रयम् आनेतु' प्रतिज्ञाय एकमेव आनीतवान्।
- गलबद्धशृगालकः व्याघ्रः पुनः पलायितः।
- सन्धिं/सन्धिविच्छेद व कुरुत-
- पितुर्गृहम् - __________ + ___________
- एकैकः - __________ + __________
- ___________ - अन्यः + अपि
- ___________ - इति + उक्त्वा
- ___________ - यत्र + आस्ते
- पितुर्गुहम् - पितुः + गृहम्
- एकैकः - एकः + एकः
- अन्योऽपि - अन्यः + अपि
- इत्युक्त्वा - इति + उक्त्वा
- यत्रास्ते - यत्र + आस्ते
- अधोलिखिताना पदानाम् अर्थः कोष्ठकात् चित्वा लिखत-
- ददर्श - (दर्शितवान्, दृष्टवान्)
- जगाद - (अकथयत्, अगच्छत्)
- ययौ - (याचितवान्, गतवान्)
- अत्तुम् - (खादितुम्, आविष्कर्तुम्)
- मुच्यते - (मुक्तो भवति, मग्नो भवति)
- ईक्षते - (पश्यति, इच्छति)
- ददर्श - दृष्टवान्
- जगाद - अकथयन्
- ययौ - गतवान्
- अत्तुम् - खादितुम्
- मुच्यते - मुक्तो भवति
- ईक्षते - पश्यति
- (अ) पाठात् चित्वा पर्यायपदं लिखत-
- वनम् - _________
- शृगालः - ________
- शीघ्रम् - ________
- पत्नी - _________
- गच्छसि - _______
- वनम् - काननम्
- शृगालः - जम्बुकः
- शीघ्रम् - सत्वरम्
- पत्नी - भार्या
- गच्छसि - यासि
- प्रथमः - _________
- उक्त्वा - _________
- अधुना - _________
- अवेला - _________
- बुद्धिहीन - _______
- प्रथमः - द्वितीयः
- उक्त्वा - श्रुत्वा
- अधुना - तदा
- अवला - वेला
- बुद्धिहीना - बुद्धिमती
- (अ) प्रकृतिप्रत्ययविभागं कुरुत-
- चलितः - _________
- नष्टः - ___________
- आवेदितः - ________
- दृष्टः - _________
- गतः - _________
- हतः - _________
- पठितः - ________
- लब्धः - _________
(आ) उदाहरणमनुसृत्य कर्तरि प्रथमा विभक्तेः क्रियायाञ्च 'क्तवतु' प्रत्ययस्य प्रयोगं कृत्वा वाच्यपरिवर्तनं कुरुत-उपसर्ग + प्रकृतिः (धातु) + प्रत्ययः i. चलितः - चल् + क्त ii. नष्टः - नश् + क्त iii. आवेदितः - आ + विद् + क्त iv. दृष्टः - दृश + क्त v. हतः - हन + क्त vi. पठितः - पठ + क्त vii. लब्धः - लभ् + क्त
यथा-तया अहं हन्तुम् आरब्धः- सा मां हन्तुम् आरब्धवती।- मया पुस्तकम् पठितम्।
- रामेण भोजनं कृतम्।
- सीतया लेखः लिखितः।
- अश्वेन तृणं भुक्तम्।
- त्वया चित्रं दृष्टम्।
- अहम् पुस्तकम् पठितवान्।
- रामः भोजनं कृतवान्।
- सीता लेखं लिखितवती।
- अश्वः तृण भुक्तवान्।
- त्वम् चित्रं दृष्टवान्।
