प्रत्यभिज्ञानम् - प्रश्न-उत्तर
CBSE कक्षा - 9 संस्कृत
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 7 प्रत्यभिज्ञानम्
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 7 प्रत्यभिज्ञानम्
अभ्यासः
- अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत-
- भटः कस्य ग्रहणम् अकरोत्?
- अभिमन्युः कथं गृहीतः आसीत्?
- भीमसेनेन बृहन्नलया च पृष्टः अभिमन्युः किमर्थम् उत्तरं न ददाति?
- अभिमन्युः स्वग्रहणे किमर्थम् वञ्चितः इव अनुभवति?
- कस्मात् कारणात् अभिमन्युः गोग्रहणं सुखान्तं मन्यते?
- भटः सौभद्रस्य (अभिमन्योः) गृहणम् अकरोत्।
- अभिमन्युः निश्शस्त्रेण पदातिना बाहुभ्याम् गृहीतः आसीत्।
- भीमसेनेन बृहन्नलया च पृष्टः अभिमन्युः नाम्ना सम्बोधितः सन् उत्तरं न ददाति। सतः आत्मनः तिरस्कारं मन्यते।
- अभिमन्युः अशस्त्रेण पदातिना गृहीतः। सः अशस्त्रे प्रहारं न अकरोत्। अतः सः स्वगृहणे वञ्चितः इव अनुभवति।
- पितृदर्शनात् अभिमन्यु गोग्रहणं सुखान्तं मन्यते।
- अधोलिखितवाक्येषु प्रकटितभावं चिनुत-
- भोः को नु खल्वेषः? येन भुजैकनियन्त्रितो बलाधिकेनापि न पीडितः अस्मि। (विस्मयः, भयम्, जिज्ञासा)
- कथं कथं ! अभिमन्युर्नामाहम्। (आत्मप्रशंसा, स्वाभिमानः, दैन्यम्)
- कथं मां पितृवदाक्रम्य स्त्रीगतां कथां पृच्छसे? (लज्जा, क्रोधः, प्रसन्नता)
- धनुस्तु दुर्बलैः एव गृह्यते मम तु भुजौ एव प्रहरणम्। (अन्धविश्वासः, शौर्यम्, उत्साहः)
- बाहुभ्यामाहृतं भीमः बाहुभ्यामेव नेष्यति। (आत्मविश्वासः, निराशा, वाक्संयमः)
- दिष्ट्या गोग्रहणं स्वन्तं पितरो येन दर्शिताः। (क्षमा, हर्षः, धैर्यम्)
- जिज्ञासा, विस्मयः
- स्वाभिमानः
- क्रोधः
- शौर्यम्
- आत्मविश्वासः
- हर्षः।
- यथास्थानं रिक्तस्थानपूर्तिं कुरुत-
(क) खलु + एषः = ___________ (ख) बल + ___________ + अपि = बलाधिकेनापि (ग) विभाति + ___________ = बिभात्युमावेषम् (घ) ___________ + एनम् = वाचालयत्वेनम् (ङ) रुष्यति + एष = रुष्यत्येष (च) त्वमेव + एनम् = ___________ (छ) यातु + ___________ = यात्विति (ज) ___________ + इति = धनञ्जयायेति (क) खलु + एषः = खल्वेषः (ख) बल + अधिकेन + अपि = बलाधिकेनापि (ग) विभाति + उमावेषम् = बिभात्युमावेषम् (घ) वाचालयतु + एनम् = वाचालयत्वेनम् (ङ) रुष्यति + एष = रुष्यत्येष (च) त्वमेव + एनम् = त्वमेवेनम् (छ) यातु + इति = यात्विति (ज) धनञ्जनाय + इति = धनञ्जयायेति - अधोलिखितानि वचनानि कः कं प्रति कथयति-
कः कं प्रति यथा- आर्य, अभिभाषणकौतूहलं मे महत् बृहन्नला भीमसेनम् (क) कथमिदानीं सावज्ञमिव मां हस्यते ___________ ___________ (ख) अशस्त्रेणेत्यभिधीयताम् ___________ ___________ (ग) पूज्यतमस्य क्रियतां पूजा ___________ ___________ (घ) पुत्र ! कोऽयं मध्यमो नाम ___________ ___________ (ङ) शान्तं पापम् ! धनुस्तु दुर्बलैः एव गृह्यते ___________ ___________ कः कं प्रति यथा- आर्य, अभिभाषणकौतूहलं मे महत् बृहन्नला भीमसेनम् (क) कथमिदानीं सावज्ञमिव मां हस्यते अभिमन्युः बृहन्नलां भीमसेनं च (ख) अशस्त्रेणेत्यभिधीयताम् अभिमन्युः भीमसेनम् (ग) पूज्यतमस्य क्रियतां पूजा उत्तरः राजानम् (पितरम्) (घ) पुत्र ! कोऽयं मध्यमो नाम भगवान् अभिमन्युम् (ङ) शान्तं पापम् ! धनुस्तु दुर्बलैः एव गृह्यते भीमसेनः अभिमन्युम् - अधोलिखितानि स्थूलानि सर्वनामपदानि कस्मै प्रयुक्तानि-
- वाचालयतु एनम् आर्यः।
- किमर्थं तेन पदातिना गृहीतः।
- कथं न माम् अभिवादयसि।
- मम तु भुजौ एव प्रहरणम्।
- अपूर्व इव ते हर्षो ब्रूहि केन विस्मितः?
- 'अभिमन्युम्' इति कृते
- 'भीमसेनेन' इति कृते
- 'राजानम्' इतिकृते
- 'भीमसेनस्य' इति कृते
- 'अभिमन्युग्रहणेन' इति कृते
- श्लोकानाम् अपूर्णः अन्वयः अधोदत्तः। पाठमाधृत्य रिक्तस्थानानि पूरयत-
- पार्थं पितरं मातुलं .............. च उद्दिश्य कृतास्त्रस्य तरुणस्य .............. युक्तः।
- कण्ठश्लिष्टेन .............. जरासन्धं योक्त्रयित्वा तत् असह्यं .............. कृत्वा (भीमेन) कृष्णः अतदर्हतां नीतः।
- रुष्यता .............. रमे। ते क्षेपेण न रुष्यामि, किं .............. अहं नापराद्धः, कथं (भवान्) तिष्ठति, यातु इति।
- पादयोः निग्रहोचितः समुदाचारः .............. । बाहुभ्याम् आहृतम् (माम्) .............. बाहुभ्याम् एव नेष्यति।
- जनार्दनम्, युद्धपराजयः
- बाहुना, कर्म
- भवता, उक्त्वा
- क्रियताम्, भीमः
- (क) अधोलिखितेभ्यः पदेभ्यः उपसर्गान् विचित्य लिखत-
पदानि उपसर्गः यथा- आसाद्य - आ (i) अवतारितः - ___________ (ii) विभाति - ___________ (iii) अभिभाषय - ___________ (iv) उद्भूताः - ___________ (v) तिरस्क्रियते - ___________ (vi) प्रहरन्ति - ___________ (vii) उपसर्पतु - ___________ (viii) परिरक्षिताः - ___________ (ix) प्रणमति - ___________ पदानि उपसर्गः यथा- आसाद्य - आ (i) अवतारितः - अव (ii) विभाति - वि (iii) अभिभाषय - अभि (iv) उद्भूताः - उत् (v) तिरस्क्रियते - तिरः (vi) प्रहरन्ति - प्र (vii) उपसर्पतु - उप (viii) परिरक्षिताः - परि (ix) प्रणमति - प्र
यथा- श्मशानाद् धनुरादाय अर्जुनः आगतः। (श्मशान)- पाठान् पठित्वा सः ___________ आगतः। (विद्यालय)
- ___________ पत्राणि पतन्ति। (वृक्ष)
- गङ्गा ___________ निर्गच्छति। (हिमालय)
- क्षमा ___________ फलानि आनयति। (आपण)
- ___________ बुद्धिनाशो भवति। (स्मृतिनाश)
- विद्यालयत्
- वृक्षात्
- हिमालयात्
- आपणात्
- स्मृतिनाशात्