जटायोः शौर्यम् - प्रश्न-उत्तर

CBSE कक्षा - 9 संस्कृत
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 10 जटायोः शौर्यम्
अभ्यासः
  1. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत-
    1. "जटायो! पश्य" इति का वदति?
    2. जटायुः रावणं किं कथयति?
    3. क्रोधवशात् रावणः किं कर्तुम् उद्यतः अभवत्?
    4. पतगेश्वरः रावणस्य कीदृशं चापं सशरं बभञ्ज?
    5. हताश्वो हतसारथिः रावणः कुत्र अपतत्?
    उत्तराणि-
    1. "जटायो! पश्य" इति सीता वदति।
    2. जटायुः रावणं कथयति यत् नीचां मतिं परदाराभिमर्शनात् निवर्तय। धीरः तत् न समाचरेत् यत् परः विगर्हयेत्।
    3. क्रोधवशात् रावण : तलेन (तलवारेण) जटायुं हन्तुम् उद्यतः अभवत्।
    4. पतगेश्वरः रावणस्य मुक़्तामणिविभूषितं चापं सशरं बभञ्ज।
    5. हताश्वो हतसारथिः रावणः भुवि अपतत्।
  2. उदाहरणमनुसृत्य णिनि-प्रत्ययप्रयोगं कृत्वा पदानि रचयत-
    यथा- गुण + णिनि - गुणिन् (गुणी)
    दान + णिनि - दानिन् (दानी)
    1. कवच + णिनि - _________
    2. शर + णिनि - _________
    3. कुशल + णिनि - _________
    4. धन + णिनि - _________
    5. दण्ड + णिनि - _________
    उत्तराणि-
    1. कवचिन् (कवची)
    2. शरिन् (शरी)
    3. कुशलिन् (कुशली)
    4. धनिन् (धनी)
    5. दण्डिन् (दण्डी)
  3. रावणस्य जटायोश्च विशेषणानि सम्मिलितरूपेण लिखितानि तानि पृथक्-पृथक् कृत्वा लिखत-
    युवा, सशरः, वृद्धः, हताश्वः, महाबलः, पतगसत्तमः, भग्नधन्वा, महागृध्रः, खगाधिपः, क्रोधमूर्छितः, पतगेश्वरः, सरथः, कवची, शरी
    यथा- रावणःजटायुः
    युवावृद्धः
    ______________________
    ______________________
    ______________________
    ______________________
    ______________________
    ______________________
    उत्तराणि-
    यथा- रावणःजटायुः
    युवावृद्धः
    सशरःमहाबलः
    हताश्वःपतगसत्तमः
    भग्नधन्वामहागृध्रः
    क्रोधमूर्च्छितःखगाधिपः
    सरथःपतगेश्वरः
    कवची 
    शरी 
  4. सन्धिं/सन्धिविच्छेदं वा कुरुत-
    यथा- च + आदाय = चादाय
    1. हत + अश्वः = _________
    2. तुण्डेन + अस्य = _________
    3. _________ + _________ = बभञ्जास्य
    4. _________ + _________ = अङ्केनादाय
    5. _________ + _________ = खगाधिपः
    उत्तराणि-
    1. हत + अश्वः = हताश्वः
    2. तुण्डेन + अस्य = तुण्डेनास्य
    3. बभञ्ज + अस्य = बभञ्जास्य
    4. अङ्केन + आदाय = अङ्केनादाय
    5. खग + अधिपः = खगाधिपः
  5. ‘क’ स्तम्भे लिखितानां पदानां पर्यायाः ‘ख’ स्तम्भे लिखिताः। तान् यथासमक्षं योजयत-
    कख
    कवचीअपतत्
    आशुपक्षिश्रेष्ठः
    विरथःपृथिव्याम्
    पपातकवचधारी
    भुविशीघ्रम्
    पतगसत्तमःरथविहीनः
    उत्तराणि-
    कख
    कवचीकवचधारी
    आशुशीघ्रम्
    विरथःरथविहीनः
    पपातअपतत्
    भुविपृथिव्याम्
    पतगसत्तमःपक्षिश्रेष्ठः
  6. अधोलिखितानां पदानां/विलोमपदानि मञ्जूषायां दत्तेषु पदेषु चित्वा यथासमक्षं लिखत-
    [मन्दम् पुण्यकर्मणा हसन्ती अनार्य अनतिक्रम्य प्रदाय देवेन्द्रेण प्रशंसेत् दक्षिणेन युवा]
    पदानिविलोमशब्दाः
    (क) विलपन्ती__________
    (ख) आर्य__________
    (ग) राक्षसेन्द्रेण__________
    (घ) पापकर्मणा__________
    (ङ) क्षिप्रम्__________
    (च) विगर्हयेत्__________
    (छ) वृद्धः__________
    (ज) आदाय__________
    (झ) वामेन__________
    (ञ) अतिक्रम्य__________
    उत्तराणि-
    पदानिविलोमशब्दाः
    (क) विलपन्तीहसन्ती
    (ख) आर्यअनार्य
    (ग) राक्षसेन्द्रेणदेवेन्द्रेण
    (घ) पापकर्मणापुण्यकर्मणा
    (ङ) क्षिप्रम्मन्दम्
    (च) विगर्हयेत्प्रशंसेत्
    (छ) वृद्धःयुवा
    (ज) आदायप्रदाय
    (झ) वामेनदक्षिणेन
    (ञ) अतिक्रम्यअनतिक्रम्य
  7. (क) अधोलिखितानि विशेषणपदानि प्रयुज्य संस्कृतवाक्यानि रचयत-
    1. शुभाम् ___________
    2. हतसारथिः ___________
    3. कवची ___________
    4. खगाधिपः ___________
    5. वामेन ___________
    उत्तराणि-
    1. जटायुः शुभाम् वाणीम् अवदत्।
    2. हतसारथिः रावणः भुवि पपात।
    3. रावणः कवची आसीत्।
    4. खगाधिपः जटायुः रावणम् अवदत्।
    5. देवः वामेन हस्तेन लिखति।
    (ख) उदाहरणमनुसृत्य समस्तं पदं रचयत-
    यथा- त्रायाणां लोकानां समाहारः - त्रिलोकी
    1. पञ्चानां वटानां समाहारः - ______________
    2. सप्तानां पदानां समाहारः - ______________
    3. अष्टानां भुजानां समाहारः - ______________
    4. चतुर्णां मुखानां समाहारः - ______________
    उत्तराणि-
    1. पञ्चवटी
    2. सप्तपदी
    3. अष्टभूजी
    4. चतुर्मुखी