व्यायामः सदा पथ्यः - एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
CBSE कक्षा - 10 संस्कृत
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 3 व्यायामः सर्वदा पथ्यः
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 3 व्यायामः सर्वदा पथ्यः
अभ्यासः
- अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत-
- कीदृशं कर्म व्यायामसंज्ञितम् कथ्यते?
- व्यायामात् किं किमुपजायते?
- जरा कस्य सकाशं सहसा न समधिरोहति?
- कियता बलेन व्यायामः कर्तव्यः?
- अर्धबलस्य लक्षणम् किम्?
- शरीरायासजननम् कर्म व्यायामसज्ञितम् कथ्यते।
- व्यायामात् श्रमक्लमपपासा ऊष्म-शीतादीनां सहिष्णुता-परमं च आरोग्यम् उपजायते।
- जरा व्यावामिनस्य जनस्य सकाशं सहसा न समधिगच्छति।
- अर्धेन बलेन व्यायामः कर्तव्यः।
- व्यायामं कुर्वतः जन्तोः यदा हृदिस्थानास्थितः वायुः वस्त्रं प्रपद्यते तद् अर्धबलस्य लक्षणम् अस्ति।
- उदाहरणमनुसृत्य कोष्ठकगतेषु पदेषु तृतीयाविभक्तिं प्रयुज्य रिक्तस्थानानि पूरयत-
यथा- व्यायामः _________ हीनमपि सुदर्शनं करोति (गुण)
व्यायामः गुणैः हीनमपि सुदर्शनं करोति।- __________ व्यायामः कर्त्तव्यः। (बलस्यार्ध)
- __________ सदृशं किञ्चित् स्थौल्यापकर्षणं नास्ति। (व्यायाम)
- __________ विना जीवनं नास्ति। (विद्या)
- _________ खञ्जः अस्ति। (चरण)
- सूपकारः __________ भोजनं जिघ्रति। (नासिका)
- बलस्यार्धन
- व्यायामेन
- विद्यया
- चरणेन
- नासिकया
- स्थूलपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
- शरीरस्य आयासजननं कर्म व्यायामः इति कथ्यते।
- अरयः व्यायामिनं न अर्दयन्ति।
- आत्महितैषिभिः सर्वदा व्यायामः कर्तव्यः।
- व्यायाम कुर्वतः विरुद्ध भोजनम् अपि परिपच्यते।
- गात्राणां सुविभक्तता व्यायामेन संभवति।
- कस्य आसासजननं कर्म व्यायामः इति कथ्यते?
- के व्यायामिनं न अर्दयन्ति?
- कैः सर्वदा व्यायामः कर्तव्यः?
- व्यायाम कुर्वतः कीदृशम् भोजनम् अपि परिपच्यते?
- केषाम् सुविभक्तता व्यायामेन संभवति?
- (अ) षष्ठ श्लोकस्य भावमाश्रित्य रिक्तस्थानानि पुरयत-
यथा- __________ समीपे उरगाः न ________ एवमेव व्यावामिनः जनस्य समीपं ________ न गच्छन्ति।
व्यायामः वयोरूपेगुणहीनम् अपि जनम् _________ करोति।
उत्तराणि- वैनतेयस्य, गच्छन्ति, व्याधयः (रोगाः), सुदर्शनं (दर्शननीयम्)।
(आ) 'व्यायामस्य लाभाः' इति विषयमधिकृत्य पञ्चवाक्येषु 'संस्कृतभाषया' एकम् अनुच्छेदं लिखत।
उत्तराणि-- व्यायामः जनेभ्यः स्वस्थं यच्छति।
- नित्यं व्यायाम कुर्वन्तः जनाः कदापि रोगिणः न भवन्ति।
- व्यायामेन जनैः खादितं भोजनं पूर्णरुपेण पचति।
- व्यायामः जनाम् सुदर्शनाम् करोति।
- जनैः यथाशक्ति एव व्यायामः करणीयः।
- यथानिर्देशमुत्तरत-
- 'तत्कृत्वा तु सुखं देहम्' अत्र विशेषणपदं किम्?
- 'व्याधयो नोपसर्पन्ति वैनतेयमिवोरगाः' अस्मिन् वाक्ये क्रियापदं किम्?
- 'पुम्भिरात्महितैषिभिः' अत्र 'पुरुषैः' इत्यर्थे किं पदं प्रयुक्तम्?
- 'दीप्ताग्नित्वमनालस्यं स्थिरत्वं लापवं मृजा' इति पद्स्य विपरीतार्थकं पदं चित्या लिखत।
- न चास्ति सदृशं तेन किञ्चित् स्थौल्यापकर्षणम्' अस्मिन् वाक्ये 'तेन' इति सर्वनामपदं कस्मैं प्रयुक्तम्?
- सुखं
- उपसर्यन्ति
- पुम्भि
- लाघवं
- व्यायामम्
- (अ) निम्नलिखितानाम् अव्ययानाम् रिक्तस्थानेषु प्रयोगं कुरुत-
सहसा, अपि, सदृशं, सर्वदा, यदा, सदा, अन्यथा- _________ व्यायामः कर्त्तव्यः।
- _________ मनुष्यः सम्यक्रूपेण व्यायामं करोति तदा सः _______ स्वस्थः तिष्ठति।
- व्यायामेन असुन्दराः _________ सुन्दराः भवति।
- व्यायामिनः जनस्य सकाशं वार्धक्यं _________ नायाति।
- व्यायामेन ________ किञ्चित् स्थौल्यापकर्षणं नास्ति।
- व्यायामं समीक्ष्य एवं कर्तव्यम् _________ व्याधयः आयान्ति।
- सर्वदा
- सदा, सदा
- अपि
- सहसा
- सदृश
- अन्यथा
कर्मवाच्यम् कर्तृवाच्यम् यथा-आत्महितैषिभिः व्यायामः क्रियते। आत्महितैषिणः व्यायाम कुवन्ति। (i) बलवता विरुद्धमपि भोजन पच्यते। ___________________ (ii) जनैः व्यायामेन कान्तिः लभ्यते। ___________________ (iii) मोहनेन पाठः पाते। ___________________ (iv) लतया गीतं गोयते। ___________________ - बलवान् विरुद्धमपि भोजन पचति।
- जनाः व्यायामेन कान्ति लभन्ते।
- मोहनः पाठं पठति।
- लता गीतं गायति।
- (अ) अधोलिखितेषु तद्धितपदेषु प्रकृतिं/प्रत्ययं चं पृथक् कृत्वा लिखत-
मूलशब्दः (प्रकृतिः) प्रत्ययः (i) पथ्यतमः = __________ + __________ (ii) सहिष्णुता = __________ + __________ (iii) अग्नित्यम् = __________ + __________ (iv) स्थिरत्वम् = __________ + __________ (v) लाघवम् = __________ + __________ - पथ्य + तमम्
- सहिष्णु + तल्
- अग्नि + त्व
- स्थिर + त्व
- लाघु + ष्यञ्
मूलशब्दः + प्रत्ययः (i) कर्तव्यः _________ + __________ (ii) भोजनम् _________ + __________ (iii) आस्थितः आ + ______ + __________ (iv) स्मृतः __________ + __________ (v) समीक्ष्य सम् + ______ + __________ (vi) आक्रम्य आ + _______ + __________ (vii) जननम् __________ + __________ - कृ + तव्यत्
- भुज् + ष्यञ्
- स्था + क्त
- स्मृ + क्त
- ईक्ष् + ल्यप्
- क्रम् + ल्यप्
- जन् + ल्युट्