जननी तुल्यवत्सला - एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
CBSE कक्षा - 10 संस्कृत
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 5 जननी तुल्यवत्सला
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 5 जननी तुल्यवत्सला
अभ्यासः
- अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत-
- कृषकः किं करोति स्म?
- माता सुरभिः किमर्थ अश्रूणि मुञ्चति स्म?
- सुरभिः इन्द्रस्य प्रश्नस्य किमुत्तरं ददाति?
- मातुः अधिका कृपा कस्मिन् भवति?
- इन्द्रः दुर्बलवृषभस्य कष्टानि अपाकर्तुं किं कृतवान्?
- जननी कीदृशी भवति?
- पाठेऽस्मिन् कयोः संवादः विद्यते?
- कृषकः क्षेत्रकर्षणं करोति स्म।
- भूमौ पतिते स्वपुत्रं दृष्ट्वा माता सुरभिः अश्रूणि मुञ्चति स्म।
- सुरभिः इन्द्रस्य इदम् उत्तरं ददाति–"भो वासव! पुत्रत्य दैन्यं दृष्ट्वा अहं रोदिमि।"
- मातुः अधिका कृपा दीने पुत्रे भवति।
- इन्द्रः दुर्बलवृषभस्य कष्टानि अपाकर्तुं प्रवर्षं कृतवान्।
- जननी सर्वेषु अपत्येषु तुल्यवत्सला परं दीजे पुत्रे कृपार्द्रहृदया भवति।
- अस्मिन् पाठे सुरभिसुराधिपइन्द्रयोः संवादः विद्यते।
- 'क' स्तम्भे दत्तानां पदानां मेलनं 'ख' स्तम्भे दत्तैः समानार्थकपदौः कुरुत-
क स्तम्भ ख स्तम्भ (क) कृच्छ्रेण (i) वृषभः (ख) चक्षुभ्याम् (ii) वासवः (ग) जवने (iii) नेत्राभ्याम् (घ) इन्द्रः (iv) अचिरम् (ङ) पुत्रा (v) द्रुतगत्या (च) खीघ्रम् (vi) काठिन्येन (छ) बलीवर्दः (vii) सुताः क स्तम्भ ख स्तम्भ (क) कृच्छ्रेण (vi) काठिन्येन (ख) चक्षुभ्याम् (iii) नेत्राभ्याम् (ग) जवने (v) द्रुतगत्या (घ) इन्द्रः (ii) वासवः (ङ) पुत्रा (vii) सुताः (च) खीघ्रम् (iv) अचिरम् (छ) बलीवर्दः (i) वृषभः - स्थूलपदमाधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
- सः कृच्छ्रेण भरम् उद्वहति।
- सुराधिपः ताम् अपृच्छत्?
- अयम् अन्येभ्यो दुर्बलः।
- धेनूनाम् माता सुरभिः आसीत्?
- सहस्राधिकेषु पुत्रेषु सत्स्वपि सा दुःखी आसीत्।
- सः के भरम् उद्वहत?
- कः ताम् अपृच्छत्?
- अयम् केभ्यः/ केभ्यो दुर्बलः?
- कसाम् माता सुरभिः आसीत्?
- कति पुत्रेषु सत्सवपि सा दुःखी आसीत?
- रेखांकितपदे यथास्थानं सन्धिं विच्छेदं वा कुरुत-
- कृषकः क्षेत्रकर्षणं कुर्वन् + आसीत्।
- तयोरेकः वृषभः दुर्बलः आसीत्।
- तथापि वृषः न + उत्थितः।
- सत्स्वपि बहुषु पुत्रेषु अस्मिन् वात्सल्यं कथम्?
- तथा + अपि + अहम् + एतस्मिन् स्नेहम् अनुभवामि।
- में बहूनि + अपत्यानि सन्ति।
- सर्वत्र जलोपप्लवः संजातः।
- कुर्वन्नासीत्
- तयोः + एकः
- नोत्थितः
- सत्सु + अपि
- तथाप्यहमेतस्मिन्
- बहून्यपत्यानि
- जल + उपलवः
- अधोलिखितेषु वाक्येषु रेखांकितसर्वनामपदं कस्मै प्रयुक्तम्-
- सा च अवदत् भे वासव! भूषं दुःखिता अस्मि।
- पुत्रस्य दैन्यं दृष्ट्वा अहम् रोदिमि।
- सः दीनः इति जानन् अपि कृषकः तं पीडयति।
- मे बहूनि अपत्यानि सन्ति।
- सः च ताम् एवम् असान्त्वयत्।
- सहस्रेषु पुत्रेषु सत्सवपि तव अस्मिन् प्रीतिः अस्ति।
- धेनुमान्ने सुरभये (सुरभ्यै)।
- धेनुमान्ने सुरभये (सुरभ्यै)।
- दुर्बल बलीवदय।
- धेनुमान्ने सुरभये (सुरभ्यै)।
- आखण्डलाय (इन्द्राय)।
- धेनुमात्रे सुरभये (सुरभ्यै)।
- उदाहरणमनुसृत्य पाठात् चित्वा प्रकृति प्रत्यय विभागं कुरुतेः-
यथा- सुरभिवचनं श्रुत्वा इन्द्रः विस्मितः। (श्रु + क्त्वा)- बलीवर्दाभ्यां क्षेत्रकर्षणं कुर्वन्नासीत्।
- स्वपुत्रं दृष्ट्वा सर्वधेनूनां मात् नेत्राभ्यां अश्रूणि आविरासन्।
- सः दीनः इति जानन् अपि पद्धयति।
- धुरं वोढुं स: न शक्नोति।
- विशिष्य आत्मवंदनानुभवामि।
- वृषभौ नीत्वा गृहमगात्।
- कृ + शतृ
- दृश + क्त्वा
- ज्ञा + शतृ
- वह् + तुमुन्
- वि + शिष् + ल्यप्
- नी + क्त्वा
- 'क' स्तम्भे विशेषणपदं लिखितम्, 'ख' स्तम्भे पुनः विशेष्यपदम्। तयोः मेलनं कुरुत-
क स्तम्भ ख स्तम्भ (क) कश्चित् (i) वृषभम् (ख) दुर्बलम् (ii) कृपा (ग) क्रुद्धः (ii) कृषीवलः (घ) सहस्राधिकेषु (iv) आखण्डलः (ङ) अभ्यधिका (v) जननी (च) विस्मितः (vi) पुत्रेषु (छ) तुल्यवत्सला (vii) कृषकः क स्तम्भ ख स्तम्भ (क) कश्चित् (vii) कृषकः (ख) दुर्बलम् (i) वृषभम् (ग) क्रुद्धः (ii) कृषीवलः (घ) सहस्राधिकेषु (vi) पुत्रेषु (ङ) अभ्यधिका (ii) कृपा (च) विस्मितः (iv) आखण्डलः (छ) तुल्यवत्सला (v) जननी