सूक्तयः - एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
CBSE कक्षा - 10 संस्कृत
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 9 सूक्तयः
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 9 सूक्तयः
अभ्यासः
- प्रश्नानाम् उत्तरम् एकपदेन दीयताम् (मौखिक-अभ्यासार्थम्)-
- पिता पुत्राय बाल्ये किं यच्छति?
- विमूढधीः कीदृशीं वाचं परित्यजति?
- अस्मिन् लोके के एव चक्षुष्मन्तः प्रकीर्तिताः?
- प्राणेभ्योऽपि कः रक्षणीयः?
- आत्मनः श्रेयः इच्छन् नरः कीदृशं कर्म न कुर्यात्?
- वाचि किं भवेत्?
- विद्याधनम्
- धर्मप्रदाम्
- विद्वांसः
- सदाचारः
- अहितम्
- अवक्रता
- स्थूलपदानि आधृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
यथा-विमूढधीः पक्वं फलं परित्यज्य अपक्वं फलं भुङ्क्ते।
कः पक्वं फलं परित्यज्य अपक्वं फलं भुङ्क्ते?- संसारे विद्वांसः ज्ञानचक्षुभिः नेत्रवन्तः कथ्यन्ते।
- जनकेन सुताय शैशवे विद्याधनं दीयते।
- तत्त्वार्थस्य निर्णयः विवेकन कर्तुं शक्यः।
- धैर्यवान् लोके परिभवं न प्राप्नोति।
- आत्मकल्याणम् इच्छन् नरः परेषाम् अनिष्टं न कुर्यात्।
- के
- कस्मै
- कस्य
- कुत्र/कस्मिन्
- केषाम्।
- पाठात् चित्वा अधोलिखितानां श्लोकानाम् अन्वयम् उचितपदक्रमेण पूरयत-
- पिता _________ बाल्ये महत् विद्याधनं यच्छति, अस्य पिता किं तपः तेपे इत्युक्तिः _________।
- येन ___________ यत् प्रोक्तं तस्य तत्त्वार्थनिर्णयः येन कर्तुं __________ भवेत्, सः _________ इति __________।
- यः आत्मनः श्रेयः __________ सुखानि च इच्छति, सः परेभ्यः अहितं कदापि च न _________।
- पुत्राय, तत्कृतज्ञता।
- केनापि, शक्यः, विवेकः, ईरितः।
- प्रभूतानि, कर्म, कुर्यात्।
- अधोलिखितम् उदाहरणद्वयं पठित्वा अन्येषां प्रश्नानाम् उत्तराणि लिखत-
- श्लोक संख्या-3
यथा- सत्या मधुरा च वाणी का? धर्मप्रदा (क) धर्मप्रदां वाचं कः त्यजति? (ख) मूड: पुरुष: कां वाण वदति? (ग) मन्दमतिः कीदृशं फलं खादति? - श्लोक संख्या-7
यथा- बुद्धिमान् नरः किम् इच्छति? आत्मनः श्रेयः (क) कियन्ति सुखानि इच्छति? (ख) सः कदापि किं न कुर्यात्? (ग) स: केभ्यः अहितं न कुर्यात्?
- (क) विमूढधीः
(ख) परुषाम्
(ग) अपक्वम् - (क) प्रभूतानि
(ख) अहितं कर्म
(ग) परेभ्यः
- श्लोक संख्या-3
- मञ्जूषायाः तद्भावात्मकसूक्तीः विचित्य अधोलिखितकथनानां समक्षं लिखत-
आचारेण तु संयुक्तः सम्पूर्णफल्भाग्भवेत्।
मनसि एकं वचसि एकं कर्मणि एकं महात्मनाम्।
विद्याधनं सर्वधनंप्रधानम्।
सं वो मनांसि जानताम्।
विद्याधनं श्रेष्ठं तन्मूलमितरद्धनम्।
आचारप्रभवो धर्मः सन्तश्चाचारलक्षणाः।- विद्याधनं महत्
_____________________
_____________________ - आचारः प्रथमो धर्मः
_____________________
_____________________ - चित्ते वाचि च अवक्रता एव समत्वम्
_____________________
_____________________
- (i) विद्याधनम् सर्वधनंप्रधानम्
(ii) विद्याधनं श्रेष्ठं तन्मूलमितरद्धनम्। - (i) आचारेण तु संयुक्तः सम्पूर्णफलभाग्भवेत्
(ii) आचारप्रभवो धर्मः सन्तश्चाचारलक्षणाः। - (i) मनसि एकं वचसि एकं कर्मणि एकं महात्मनाम्
(ii) सं यो मनांसि जानताम्।
- विद्याधनं महत्
- (अ) अधोलिखिताना शब्दाना पुरतः उचितं विलोमशब्द कोष्ठकात् चित्वा लिखत-
शब्दः विलोमशब्दः i. पक्वः ________ (परिपक्वः, अपक्वः, क्वथतः) ii. विमूढधीः ________ (सुधीः, निधिः, मन्दधीः) iii. कातरः ________ (अकरुणः, अधीरः, अकातरः) iv. कृतज्ञता ________ (कृपणता, कृतघ्नता, कातरता) v. आलस्यम् ________ (उद्विग्नता, विलासिता, उद्योगः) vi. परुषा ________ (पौरुषी, कोमला, कठोरा) शब्दः विलोमशब्दः i. पक्वः अपक्वः ii. विमूढधीः सुधीः iii. कातरः अकातरः iv. कृतज्ञता कृतघ्नता v. आलस्यम् उद्योगः vi. परुषा कोमला i. प्रभूतम् _________ _________ _________ ii. श्रेयः _________ _________ _________ iii. चित्तम् _________ _________ _________ iv. सभा _________ _________ _________ v. चक्षुष् _________ _________ _________ vi. मुखम् _________ _________ _________ शब्द-मञ्जूषा लोचनम् नेत्रम् भूरि शुभम् परिषद् मानसम् मनः सभा नयनम् आननम् चेतः विपुलम् संसद बहुः वक्त्रम् वदनम् शिवम् कल्याणम् i. प्रभूतम् भूरि विपुलम् बहु ii. श्रेयः शुभम् कल्याणम् शिवम् iii. चित्तम् मनः मानसम् चेतः iv. सभा संसद् समितिः परिषद् v. चक्षुष् नयनम् लोचनम् नेत्रम् vi. मुखम् वदनम् आननम् वक्त्रम् - अधस्ताद् समासविग्रहाः दीयन्ते तेषां समस्तपदानि पाठाधारेण दीयन्ताम्-
विग्रहः समस्तपदम् समासनाम i. तत्त्वार्थस्य निर्णयः ________ षष्ठी तत्पुरुषः ii. वाचि पदुः ________ सप्तमी तत्पुरुषः iii. धर्मं प्रददाति इति (ताम्) ________ उपपदतत्पुरुषः iv. न कातरः ________ नञ् तत्पुरुषः v. न हितम् ________ नञ् तत्पुरुषः vi. महान् आत्मा येषाम् ________ बहुब्रीहिः vii. विमूढा धीः यस्य सः ________ बहुब्रीहिः - तत्त्वार्थनिर्णयः
- वाक्पटुः
- धर्मप्रदाम्
- अकातरः
- अहितम्
- महातमनम्
- विमूढ़धीः