शुचिपर्यावरणम् - एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर

CBSE कक्षा - 10 संस्कृत
एनसीईआरटी प्रश्न-उत्तर
पाठः - 1 शुचिपर्यावरणम्

अभ्यासः
  1. अधोलिखिताना प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत-
    1. कविः किमर्थं प्रकृतेः शरणम् इच्छति?
    2. कस्मात् कारणात् महानगरेषु संसरणं कठिनं वर्तते?
    3. अस्माकं पर्यावरणे किं किं दूषितम् अस्ति?
    4. कविः कुत्र सञ्चरणं कुर्तुम् इच्छति?
    5. स्वस्थजीवनाय कीदृशे वातावरणे भ्रमणीयम्?
    6. अन्तिम पद्यांश कवेः का कामना अस्ति?
    उत्तराणि-
    1. कविः सुजवनार्थं प्रकृतेः शरणम् इच्छति।
    2. यानानां हि अतन्नाः पङतयः महानगरेषु सन्ति अतः तत्र संसरणं कठिनं वर्तते।
    3. अस्माकं पर्यावरणे वायुमण्डलं जलम्, भक्ष्यम्, धरातलं च सर्वं दूषितम् अस्ति।
    4. कविः एकान्ते कान्तारे सञ्चरणं कर्तुम् इच्छति।
    5. स्वस्थजीवनाय खगकुलकलरव गुञ्जिते-कुसुमावलि समीरचालिते वातावरणे भ्रमणीयम्।
    6. अन्तिमं पद्यांशे कवेः मानवेभ्यः शान्तिप्रिय-जीवनस्य कामना अस्ति।
  2. सन्धि/सन्धिविच्छेदं कुरुत-
    1. प्रकृतिः + __________ = प्रकृतिरेव
    2. स्यात् + __________ + __________ = स्यान्नैव
    3. __________ + अनन्ता = ह्यनन्ताः
    4. बहिः + अन्तः + जगति = _________
    5. _________ + नगरात् = अस्मानगरात
    6. सम् + चरणम् = _________
    7. घूमम् + मुञ्चति
    उत्तराणि-
    1. एव
    2. न, एव
    3. हि
    4. बहिरन्तर्जगति
    5. अस्मात
    6. सञ्चारणम्
    7. घूमंमुञ्चति
  3. अधोलिखितानाम् अव्ययानां सहायतया रिक्तस्थानानि पूरयत-
    भृशम्, यत्र, तत्र, अत्र, अपि, एव, सदा, बहिः
    1. इदानीं वायुमण्डलं ___________ प्रदूषितमस्ति।
    2. _______ जीवनं दुर्वहम् अस्ति।
    3. प्रावृतिक-वातावरणे क्षण सञ्चरणम् _________ लाभदायकं भवति।
    4. पर्यावरणस्य संरक्षणम् _________ प्रकृत्तेः आराधना।
    5. _________ समयस्य सदुपयोगः करणीयः।
    6. भूकम्पित-समये __________ गमनमेव उचितं भवति।
    7. __________ हरीतिमा __________ शुचि पर्यावरणम्।
    उत्तराणि-
    1. भृशम्
    2. अत्र
    3. अपि
    4. एवं
    5. सदा
    6. बहिः
    7. यत्र, तत्र
  4. उदाहरणमनुसृत्य अधोलिखित-पदेषु प्रकृतिप्रत्ययविभागं/संयोगं कुरुत-
    यथा-जातम् = जन् + क्त
    1. प्र + कृ + क्तिन् = ________
    2. नि + सृ + क्त + टाप = ________
    3. ________ + क्त = दूषितम्
    4. __________ + _______ = करणीयम्
    5. ________ + यत् = भक्ष्यम्
    6. रम् + __________ + ________ = रमणीया
    7. _________ + _______ + ________ = वरणीया
    8. पिष् + _________ = पिष्टाः
    उत्तराणि-
    1. प्रकृतिः
    2. निसृता
    3. दूष्
    4. कृ + अनीयर्
    5. भक्ष्
    6. अनीयर् + टाप्
    7. वृञ् + अनीयर् + टाप्
    8. क्त
  5. (अ) अधोलिखितानां पदानां पर्यायपद लिखत-
    1. सलिलम् _________
    2. आम्रम् __________
    3. वनम् ___________
    4. शरीरम् _________
    5. कुटिलम् ________
    6. पाषाणः _________
    उत्तराणि-
    1. जलम्
    2. रसालम्
    3. कान्तारम्
    4. तनुः
    5. वक्रम्
    6. प्रस्तरः
    (आ) अधोलिखितपदानां विलोमपदानि पाठात् चित्वा लिखत-
    1. सुकरम् ________
    2. दूषितम् ________
    3. गृहणन्ती _______
    4. निर्मलम् _______
    5. दानवाच _______
    6. सान्ताः
    उत्तराणि-
    1. दुष्करम्
    2. निर्मलं
    3. मुञ्चति
    4. दुषितं
    5. मानवाय
    6. ध्वानम्
  6. उदाहरणमनुसृत्य पाठात् चित्वा च समस्तपदानि समासनाम् च लिखत-
    यथा-विग्रह पदानिसमस्तपदसमासनाम
    i. मलेन सहितम्समलम्अव्ययीभाव
    ii. हरिताः च ये तरवः (तेषां)________________
    iii. ललिताः च याः लताः (तासाम्)________________
    iv. नवा मालिका________________
    v. धृतः सुखसन्देशः येन (तम्)________________
    vi. कज्जलम् इव मलिनम्________________
    vii. दुर्दान्तः दशनैः________________
    उत्तराणि-
    1. हरिततरूणाम्-कर्मधारय
    2. ललितलतानाम्-कर्मधारय
    3. नवमालिका-कर्मधारय
    4. धृत्तसुखसन्देशम्-बहुव्रीहि
    5. कज्जलमलिनम्-कर्मधारय
    6. दुर्दान्तदशनैः-कर्मधारय
  7. रेखाङ्कित-पदमाभृत्य प्रश्ननिर्माणं कुरुत-
    1. शकटीयानम् कज्जलमलिनं धूमं मुञ्चति।
    2. उद्याने पक्षिणां कलरवं चैतः प्रसादयत।
    3. पाषाणीसभ्यताया लतातरुगुल्माः प्रस्तरतले पिष्टाः सन्ति।
    4. महानगरेषु वाहनानाम् अनन्ता पङ्क्तयः धावति।
    5. प्रकृत्याः सन्निधौ वास्तविकं सुखं विद्यते।
    उत्तराणि-
    1. कीदृशम्
    2. केषाम्
    3. के
    4. केषु/कुत्र
    5. कस्याः